کمبود آب در کشورهای خاورمیانه از جمله ایران مشکلات مختلفی از جمله بی‌ثباتی‌های اقتصادی و سیاسی و افزایش منازعات بر سر آبهای سطحی و زیرزمینی می‌گردد. ایران یکی از بزرگترین مصرف کنندگان آب زیرزمینی در جهان است و اکثریت جمعیت آن در مناطقی زندگی می‌کنند که برای آب شرب و آبیاری به شدت به آبهای زیرزمینی وابسته هستند. کشور ایران به دلیل قرارگیری در کمربند خشک جهان و میزان بارش کمتر به نسبت متوسط جهانی و همچنین محدودیت منابع آب سطحی، میزان وابستگی بیشتری به منابع آب زیرزمینی دارد. اما به دلیل نبود ضابطه قوی و ضعف نظارت جامع بر میزان برداشت و حفر چاه های متعدد به ویژه برای گسترش کشاورزی، میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی بیش از ظرفیت تجدیدشوندگی صورت گرفته که تداوم آن می تواند امنیت کشور را در معرض تهدید قرار دهد. بر اثر اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی، حجم کسری آبخوان‌های کشور به بیش از 130 میلیارد مترمکعب و متوسط افت سالیانه آبخوان‌های کشور به 28 سانتی متر رسیده است. نتایج مطالعات جدید نشان داده است که که حدود ۷۷ درصد از خاک ایران (یا 23 حوزه از 30 حوزه آبی آن) تحت «اضافه برداشت شدید آبهای زیرزمینی» قرار دارند، به این معنی که مصرف آب بیش از سه برابر نرخ تغذیه طبیعی است و در نتیجه باعث کاهش شدید آبهای زیرزمینی می‌شود. بنابراین مقابله با بحران کمبود آب تنها شامل جنبه‌های فنی مانند تغییر الگوی مصرف و کاهش ناکارآمدی‌های مدیریتی یا سرمایه گذاری در روش‌های مهندسی پر هزینه مانند کارخانه‌های آب شیرین کن نیست. بلکه برای داشتن یک اثر بلندمدت، هر رویکردی باید شامل درک چگونگی ارتباط میان منابع آب، عوامل اقلیمی و جامعه‌ای باشد که از آن استفاده می‌کند.
از جمله مهمترین اثرات برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
چه اقداماتی در زمینه کاهش سطح آبخوانها می‌توان انجام داد؟
از جمله مهمترین اقدامات از نظر جلوگیری از کاهش افت سطح آبخوانها مدیریت مصرف و صرفه جویی در مصرف از منابع آب زیرزمینی و فرهنگ سازی در بخش‌های مختلف به ویژه در بخش کشاورزی از طریق ایجاد الگوی کشت سازگار و مختص هر منطقه و استفاده از سامانه های نوین آبیاری است.
تهیه کننده: زهرا نوری کارشناس امور منابع آب شهرری
دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری
