در دو دهه اخیر رشد جمعیت ، بهبود سطح زندگی مردم، گسترش شهرها و مشکلات ناشی از تأثیرات تغییر اقلیم بر میزان منابع آبی در دسترس، باعث بالارفتن میزان برداشت از مخازن آب زیرزمینی شده و بواسطه افت سطح آب زیرزمینی، مخازن یاد شده از حالت تعادل خارج نموده ودر نهایت باعث بروز مخاطرات محیطی متعددی مانند فرونشست زمین، ایجاد فروچاله، کاهش آبدهی چاه ها ، خشک شدن قنوات و چشمه ها ودر نهایت تنزل کیفیت منابع آب زیرزمینی گردیده است.
اضافه برداشت و برداشت غیرمجاز از مخازن آب زیرزمینی می تواند باعث ایجاد مخاطرات محیطی متعددی گردد. برداشت غیرمجاز و اضافه برداشت ضمن پایین انداختن سطح آب زیرزمینی منطقه ، باعث کاهش آبدهی چشمه ها ، قنوات و چاه های مجاز( گاها خشک شدن آنها )، کمشدن ورودی آب به تالاب ها یا حتی نابودی آنها می گردد .
در برخی از مناطق اضافه برداشت ها و برداشت های غیر مجاز آب زیرزمینی باعث بروز مشکلات کیفی در منابع آب زیرزمینی همانند افزایش غلظت نیترات ناشی از برگشت آب بخش کشاورزی وافزایش شوری آب زیرزمینی می گردد و در نواحی ساحلی این موضوع می تواند باعث نفوذ آب شور به خشکی ومخلوط شدن آب شیرین و شور در چاهها و پهنه های موقت آب سطحی گردد.
همچنین یکی دیگر از مهمترین مخاطرات محیطی ناشی از برداشت های غیر مجاز از منابع آب زیرزمینی پدیده فرونشست زمین می باشد. هر چند عواملی همچون افت سطح آب زیرزمینی ، تغییرات اقلیم، گرمایش جهانی، استخراج غیراصولی از معادن،حفر تونل‌های مترو و قطار شهری و حرکت آرام زمین و خروج گدازه عواملی هستند که باعث ایجاد پدیده فرونشست زمین می گردند، لیکن افت سطح آب زیرزمینی بعنوان اصلی ترین عامل فرونشست می باشد. لذا اضافه برداشت و برداشت غیرمجاز در دشت های کشورمان ضمن ایجاد افت سطح آب زیرزمینی باعث وقوع پدیده فرونشست زمین در دشت های مهم کشور شده است. وقوع این پدیده باعث ریزش دیواره چاه ها ، کج شدن لوله جدار چاه های بهره برداری ، ایجاد ترک در ساختمان ، ایجاد ترک در زمین های کشاورزی و آسیب به راه های ارتباطی و خطوط انتقال گاز و آب در سطح کشور شده است.
لازم به ذکر است، طی سالهای اخیر از طرف وزارت نیرو در راستای کاهش اثرات افت سطح آب زیرزمینی و مخاطرات محیطی آن تدابیر متعددی اندیشیده شده است .یکی از طرح های مهم در این راستا طرح تعادل بخشی منابع آبهای زیرزمینی می باشد که شامل اقداماتی همچون تغذیه مصنوعی آبخوان های آبرفتی ، اصلاح و تعدیل پروانه بهره برداری چاه های آب کشاورزی ، انسداد چاه های غیر مجاز ونصب کنتور هوشمند بر روی چاه های مجاز می باشد.
گفتنی است، درچند سال اخیر با عنایت به تغییر اقلیم و کاهش نزولات جوی، امکان تغذیه مصنوعی آبخوان های آبرفتی میسر نبوده ولیکن پروژه انسداد چاه های غیر مجاز ، به رغم مشکلات فراوان در اجرای آن به دلیل مسائل اجتماعی و فرهنگی موجود در جامعه ، تاثیر چشم گیری بر حفاظت از منابع آب زیرزمینی داشته است. ضمن اینکه با اقدامات و تدابیر اندیشیده شده وبهره مندی از کنتور های هوشمند آب وبرق و کنتور های فهام امید می رود با کنترل میزان برداشت چاه های مجاز به همراه تغییر الگوی کشت تاثیر مثبتی بر ایجاد تعادل در مخازن آب زیرزمینی داشته باشد.
حسن زحمتکش
مدیر دفتر بهره برداری و حفاظت از منابع آب
