به گزارش روابط عمومی شرکت آب منطقه ای تهران، هدر رفت آب علاوه بر از کاهش منابع آبی، می‌تواند منجر به فرسایش خاک، آسیب به محصول با آبیاری بیش از حد و تحمیل هزینه‌های غیر ضروری به کشاورزان شود. با بهینه‌سازی مصرف آب، نه تنها سهم خود را برای حفظ یکی از با ارزش‌ترین منابع طبیعی ادا می‌کنیم، بلکه می‌توانیم محصولات سالم‌تری نیز تولید کنیم.
آمارهای وزارت نیرو حاکی از آن است که از متوسط ۱۰۰ میلیارد متر مکعب منابع آبی، ۸ میلیارد متر مکعب در بخش شرب، ۲ میلیارد متر مکعب صنعت و مابقی بخش کشاورزی مصرف می شود.
بسیاری از کارشناسان وزارت نیرو اذعان می‌کنند که رقم مطلوب اختصاص آب در بخش کشاورزی ۴۵ میلیارد متر مکعب است که با این وجود، مصرف آب در بخش کشاورزی به منظور پایداری آب باید به ۵۰ درصد کاهش یابد. این در حالی است که مسئولان وزارت جهاد بیان می کنند که در تمامی کشورها بخش کشاورزی بالاترین مصرف آب را به خود اختصاص داده است، هر چند با توسعه سیستم های مدرن آبیاری می توان بهره وری را افزایش داد.
مصرف آب بخش کشاورزی نه تنها در ایران، بلکه در جهان بیشترین مصرف آب در بخش کشاورزی است. ایران کشوری است که متوسط بارش یک سوم جهان و پتانسیل تبخیر ۳ برابر تبخیر جهان است که این امر شرایط خاص نسبت به دیگر کشورها را نشان می‌دهد.
در ۲ دهه گذشته روند بهره وری و راندمان آبیاری به عنوان ۲ شاخص مدیریت مصرف آب افزایش پیدا کرده است، چرا که در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ راندمان آبیاری ۳۰ درصد بود در حالیکه هم اکنون به ۴۵ تا ۵۰ درصد رسیده است. به عنوان مثال در دهه ۸۰ اگر بهره‌وری آب ۷ تا ۸ دهم کیلوگرم به متر مکعب بود، در شرایط کنونی به ۱.۵ کیلوگرم به متر مکعب رسیده است.
اجرای الگوی کشت یکی از سیاست‌های دولت سیزدهم است که در سال زراعی جاری در سطح کشور و استان تهران در حال اجراست. بنابر آمار، بیش از ۷۸ هزار هکتار اراضی استان تهران به سامانه نوین آبیاری تجهیز شدند که در نهایت این امر منجر به ارتقای بهره وری شده است، به طوری که به ازای یک متر مکعب آب، ۲.۵ کیلوگرم محصول تولید می‌شود.
با توجه به محدودیت منابع پایه در راستای کاهش مصرف آب استفاده از ارقام زودرس، کشت محصولات کم آب و محدودیت در کشت محصولات جالیزی و آب بر در دستور کار قرار گرفته است.
بنابر آمارهای اعلامی ۸۵ درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که اگر ۲۰ تا ۳۰ درصد این میزان با توسعه سامانه‌های نوین آبیاری صرفه جویی شود، فشار بر منابع آب‌های زیرزمینی به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد.
علی رغم آنکه آبیاری بارانی در دنیا به سبب هدر رفت آب منسوخ شده است، اما در کشور ما این نوع آبیاری در مزارع مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ بنابراین آبیاری زیرزمینی به عنوان بهترین روش آبیاری مدرن باید در دستور کار قرار گیرد.
با توجه به آنکه اکثر کشاورزان از آبیاری سنتی استفاده می‌کنند، لذا این امر منجر به هدر رفت ۶۵ درصدی آب در بخش کشاورزی شده است که توسعه آبیاری‌های مدرن به شیوه قراردادی و زیرزمینی یکی از راهکارهای صرفه جویی آب است. همچنین باید امکانات لازم برای کانال و بتون ریزی فراهم شود به طوریکه در برخی مناطق ذخایر آب در کانال‌های خاص انجام شود تا شاهد هدر رفت آب نباشیم.
چه روش‌هایی برای صرفه جویی در آب کشاورزی وجود دارد؟
استفاده از سیستم‌های آبیاری کارآمدتر، بررسی وجود نشتی در سیستم آبیاری، بهبود راندمان آبیاری بارانی، انجام آبیاری بر اساس ظرفیت خاک مزرعه، محاسبه نیاز آبی محصول و بهترین زمان آبیاری، ستفاده از سنسورها و کنترلرهای آب و خاک، استفاده از کشت‌های ارگانیک، استفاده از گیاهان مقاوم به خشکی، رعایت تناوب زراعی و همچنین مالچ پاشی زمین از جمله این موارد می باشد که در ذیل توضیح داده شده است.
استفاده از سیستم‌های آبیاری کارآمدتر
آنچه که مسلم است این است که در سیستم‌های سنتی آبیاری نظیر آبیاری غرقابی هدر رفت و مصرف آب بسیار زیاد است. برای صرفه‌جویی در مصرف آب بهتر است از سیستم‌هایی استفاده شود که با حداقل میزان تبخیر، بیشترین راندمان آبیاری را دارند. برای کاهش میزان آبی که در کشاورزی مصرف می‌شود، آبیاری باید تا حد امکان بهینه باشد. برنامه‌های آبیاری را می‌توان طوری تنظیم کرد که فقط در صورت لزوم امکان آبیاری را فراهم کند. در حال حاضر سیستم‌های آبیاری هوشمند برای تنظیم شبکه‌های آبیاری و پاسخگویی به میزان بارش، رطوبت در خاک و غیره در دسترس هستند.
از سویی دیگر استفاده از برخی سیستم‌های آبیاری نسبت به سایرین، برای مصرف بهینه آب ارجحیت دارند. برای مثال استفاده از آبپاش آلومینیومی به عنوان جایگزین سیستم آبیاری گان می‌تواند مصرف آب را از 5-15% کاهش دهد. همچنین به کارگیری سیستم آبیاری قطره ای جایگزین سیستم بارانی می‌تواند تا 80% در مصرف آب صرفه‌جویی کند. سیستم آبیاری قطره ای با رساندن آب دقیقا به ناحیه ریشه امکان حداکثر راندمان آبیاری را فراهم می‌آورد.
بررسی وجود نشتی در سیستم آبیاری
اگر در سیستم آبیاری کنتور نصب شده باشد به راحتی می‌توانید از وجود نشتی در خطوط آبیاری مطلع شود. برای اینکار تنها لازم است سیستم آبیاری را خاموش کرده و بر کنتور نظارت داشته باشید. اگر با وجود خاموش بودن سیستم کنتور هنوز کار می‌کند به این معنی است که نشتی در بخشی از سیستم وجود داشته و باعث هدر رفت آب می‌شود. در چنین شرایطی شیر ورودی اصلی سیستم را بسته و نسبت به برطرف نمودن نشتی اقدام کنید.
بهبود راندمان آبیاری بارانی
برای دستیابی به حداکثر عملکرد سیستم آبیاری، در وهله اول باید سیستم به درستی طراحی شود. در سیستم آبیاری بارانی، نازل‌های قدیمی تعویض شده و سیستم را با فشار کاری مناسب آن راه‌اندازی نمایید. اطمینان حاصل کنید که آبپاش ها در فاصله درستی از یکدیگر قرار گرفته‌اند. محاسبه صحیح آبپاش ها عملکرد سیستم را بهبود بخشیده و از آبیاری بیش از حد جلوگیری می‌کند. به یاد داشته باشید که همیشه فشار آب را در دورترین و بالاترین نقاط لترال‌ها یا خطوط جانبی بررسی کنید.
انجام آبیاری بر اساس ظرفیت خاک مزرعه
خاک‌های مختلف دارای ظرفیت نگهداری آب (توانایی خاک در نگهداری آب در خود) متفاوتی هستند. برای مثال خاک‌های سنگین یا رسی ظرفیت نگهداری آب بالایی داشته، در حالی که خاک‌های سبک و شنی ظرفیت پایین‌تری دارند و به سرعت آب را از دست می‌دهند. بر این اساس لازم است تا از نوع خاک و مدت زمان لازم برای آبیاری آن اطلاعات کافی داشته باشید تا از آبیاری کم یا آبیاری بیش از اندازه جلوگیری کنید.
محاسبه نیاز آبی محصول و بهترین زمان آبیاری
مقدار آب مورد نیاز گیاهان برای رشد نیاز آبی نام دارد که به میزان تبخیر و تعرق (ET) گیاه وابسته است. با نظارت بر میزان تبخیر و تعرق و اعمال ضریب گیاهی (Kc) می‌توان تعیین کرد که محصول شما چقدر آب مصرف می‌کند. دانستن مقدار نیاز آبی محصول می‌تواند میزان آب از دست رفته خاک را تعیین کند. در نتیجه آبیاری بعدی می‌تواند تنها به اندازه جبران رطوبت از دست رفته خاک باشد.
استفاده از سنسورها و کنترلرهای آب و خاک
اغلب هنگامی که سطح خاک خشک است، هنوز ذخایر آبی در بخش‌های پایین‌تر خاک و ناحیه ریشه وجود دارد که گیاه می‌تواند از آن استفاده کند. با اطلاع از میزان رطوبت خاک در ناحیه ریشه، ممکن است بتوان آبیاری را چند روز به تعویق انداخت. سنسورها و کنترل‌ها در سیستم‌های آبیاری هوشمند می‌توانند اطلاعات مهمی را در مورد شرایط محصول و خاک، از جمله سطح رطوبت و دمای خاک در اختیار کشاورزان قرار دهند، بنابراین تشخیص زمان آبیاری آسان‌تر می‌شود. این امر سبب جلوگیری از هدر رفت آب و کاهش دفعات آبیاری خواهد شد.
استفاده از کشت‌های ارگانیک
یک آزمایش در طی 30 سال نشان داد که راندمان تولید محصولات در کشت ارگانیک 30% بیشتر از مزارع غیر ارگانیک است. روش‌های ارگانیک کشاورزی به حفظ رطوبت خاک، افزایش ذخایر آب زیرزمینی و جلوگیری از ورود سموم و آفت‌کش‌ها به منابع آبی جلوگیری می‌کند.
استفاده از گیاهان مقاوم به خشکی
محصولاتی که برای کشت در مزارع انتخاب میشوند باید با شرایط مختلف منطقه سازگار باشند. اگر گیاهان مورد نظر برای کشت، بومی منطقه شما باشند، احتمال موفقیت آنها در شرایط خاص آب و هوایی ، مانند دوره‌های خشکسالی، بیشتر خواهد بود. اگر منطقه شما دارای دوره‌های خشکسالی است، بهتر است کاشت محصولاتی را در نظر بگیرید که نسبت به خشکی مقاومت بیشتری دارند. این موضوع در کاهش میزان آبیاری و مصرف آب در شرایط بحرانی تاثیر بسزایی خواهد داشت.
رعایت تناوب زراعی
بسیاری از کشاورزان از یک سیستم چرخشی کشت محصولات مختلف در طول زمان در زمین‌های زراعی خود استفاده می‌کنند. در این روش خاک با مواد مغذی حاصل از کشت محصولات متفاوت غنی شده و سبب افزایش بهره‌وری محصول می‌شود. این روش ضمن کاهش هزینه‌های ناشی از مصرف مواد شیمیایی، کود و سموم، دوام و پایداری اقتصادی یک مزرعه را بهبود می‌بخشد.
مالچ پاشی زمین
مالچ پاشی روشی است که در آن سطح خاک اطراف گیاهان، برای ایجاد شرایط مطلوب رشد گیاه و تولید محصولات باکیفیت توسط لایه‌ای از ترکیباتی نظیر کاه، خاک‌اره، بقایای گیاهی، خاک برگ و… پوشانده می‌شود. این روش خاک را عایق کرده تا از ریشه گیاهان در برابر شرایط مختلف آب و هوایی محافظت کند. مزیت اصلی مالچ پاشی حفظ رطوبت خاک با کاهش میزان تبخیر و تعرق و کنترل فرسایش خاک است.در واقع مالچ پاشی آب موجود در خاک را با کاهش تبخیر و تنظیم دمای خاک حفظ کرده و باعث کاهش دفعات آبیاری در طول دوره‌های کشت محصول می‌شود.
